In het laaggelegen Nederland is bescherming tegen overstromingen van levensbelang. Door klimaatverandering en zeespiegelstijging zullen extreem hoge waterstanden vaker optreden. Het werken aan waterveiligheid is in ons land dan ook nooit klaar. Maatschappelijk gezien is voortdurende aandacht voor de waterveiligheid van cruciaal belang voor de leefbaarheid en economie van Nederland. Waterkeringen, zoals dijken, duinen en dammen, beschermen zestig procent van Nederland tegen overstromingen.
Nederlandse waterkeringen
Om Nederland te beschermen tegen overstromingen, heeft ons land ruim 3.700 km aan waterkeringen. Zonder deze keringen zouden grote gebieden van Nederland onderlopen met water. Naast natuurlijke keringen, zoals duinen, zijn er bijna 1.500 aangelegde keringen: dijken, dammen, stuwen, gemalen en stormvloedkeringen.
Soorten waterkeringen
We onderscheiden 2 soorten waterkeringen:
- Primaire waterkeringen die ons land beschermen tegen buitenwater uit de Noordzee, de Waddenzee, de grote rivieren en het IJssel- en Markermeer.
- Regionale waterkeringen, die ons land beschermen tegen binnenwater uit de vele meren, kleine rivieren en kanalen.
Nieuwe normering waterveiligheid
Voor de primaire keringen heeft Nederland nieuwe normen voor waterveiligheid opgesteld. De nieuwe normen zijn tot stand gekomen in het kader van de Deltabeslissing Waterveiligheid en vervolgens verankerd in de wijziging van de Waterwet die op 1 januari 2017 van kracht werd. De kern van de Deltabeslissing Waterveiligheid is dat de kans op overlijden door een overstroming voor iedereen achter de dijken uiterlijk in 2050 niet groter is dan 1 op 100.000 per jaar (oftewel 0,001%). Dit is het zogeheten basisbeschermingsniveau. De Deltabeslissing Waterveiligheid gaat uit van een risicobenadering.
Iedereen achter de dijken krijgt in principe hetzelfde basisbeschermingsniveau. Op plekken waar de gevolgen van een overstroming heel groot zijn (bijvoorbeeld als er mogelijk veel slachtoffers vallen, veel economische schade zal zijn en/of schade zal ontstaan aan vitale infrastructuur die van nationaal belang is), wordt het beschermingsniveau hoger. Op deze manier kan er gerichter worden geïnvesteerd in de hoogwaterbescherming van Nederland.
Zeespiegelstijging
Een ontwikkeling waar we de komende jaren zeker rekening mee moeten houden is de zeespiegelstijging. De zeespiegel is de afgelopen eeuw aanzienlijk gestegen en zal ook blijven stijgen, maar over de snelheid van die stijging is nog veel onzeker. Wel is zeker dat de twee belangrijkste aspecten van die stijging worden veroorzaakt door één ding: klimaatverandering. De temperatuur op aarde stijgt, wat betekent dat ook het water in de oceanen warmer wordt. Warm water zet uit en neemt meer ruimte in. De opwarming van de aarde zorgt er ook voor dat berggletsjers en het landijs op Groenland en Antartica smelten. Hierdoor neemt de hoeveelheid zeewater toe.
Het Expertisenetwerk Waterveiligheid (ENW) stelt dat een zeespiegelstijging van 1 meter technisch en financieel kan worden opgevangen door het opschalen van de geldende waterveiligheidsstrategie. Dat is echter niet zonder gevolgen. De strategieën die nodig zijn hebben grote impact op bijvoorbeeld de ecologische status van onze watersystemen. Een hogere zeespiegel betekent namelijk een zwaardere belasting voor dijken, duinen en stormvloedkeringen.
Water in rivieren zal door de stijging van de zeespiegel minder makkelijk op een natuurlijke wijze naar zee stromen. Er zijn dus steeds meer pompen nodig die de stroming van het water op gang houden. Ook de kustlijn zal steeds verder achteruit gaan, waardoor er dus ook steeds meer zandaanvoer nodig is om dit proces tegen te gaan. Daarbij heeft de zeespiegelstijging een grote impact op natuurgebieden en de biodiversiteit in ons land. Veel gebieden met bijzondere ecosystemen komen door de stijging onder water te staan, zoals bijvoorbeeld de zandplaten in de Waddenzee. Een hogere zeespiegel zorgt er daarbij voor dat er meer zoutwater het land binnenkomt via rivieren. Ook via de kust komt er meer zout water het land in. Dit heet verzilting en is schadelijk voor landbouw en ecologie.
Maatregelen zeespiegelstijging
We hebben in Nederland gelukkig veel kennis over hoe we ons land kunnen beschermen tegen de stijgende zeespiegel. Zo is er het Hoogwaterbeschermingsprogramma, waarin de overheid tot 2050 samenwerkt met waterschappen om de dijken veilig te houden. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is onderdeel van het Deltaprogramma.
Daarnaast zijn de minister van Infrastructuur en Waterstaat en de Deltacommissaris in 2019 het Kennisprogramma Zeespiegelstijging gestart. Dit kennisprogramma probeert zoveel mogelijk over smeltijs op Antarctica en Groenland en de zeespiegelstijging te leren. Er wordt gekeken of de bedachte plannen voor waterveiligheid tot 2050 werken en hoe we het beste met de zeespiegelstijging om kunnen gaan. Ook wordt de invloed op landbouw, natuur, scheepvaart en woningbouw onderzocht. Deze kennis bereidt Nederland zo goed mogelijk voor op de verschillende scenario’s van zeespiegelstijging en helpt daarbij om het nieuwe Deltaprogramma 2027 aan te passen.
Hoe beperken we de gevolgen van een overstroming voor onze meest vitale en kwetsbare objecten en netwerken?
Bepaalde voorzieningen, zoals nutsvoorzieningen of ziekenhuizen, zijn tijdens en na een ramp cruciaal voor het functioneren van het lokale gebied, een hele regio of zelfs het hele land. De beheerders van de infrastructuur van deze voorzieningen moeten hun netwerken beschermen tegen eventuele overstromingen. Wanneer de energiesector voldoende bedrijfszeker is, is zij in staat om bij een overstroming de vitale functies in stand te houden en uitval buiten het overstroomde gebied te vermijden. Klik op de afbeeldingen om te zien wat Nederland per sector doet tegen ter bescherming tegen overstromingen
Video: Meander Medisch Centrum waterproof
Bij de nieuwbouw van het Meander Medisch Centrum in Amersfoort zijn alle vitale functies hoger geplaatst. Komt er ooit een overstroming, dan kan het ziekenhuis gewoon doorwerken.
Het oude ziekenhuis lag op een hoog punt in Amersfoort
Dus daar hadden we nooit over na hoeven denken.
Toen wij naar een heel ander gebied gingen kijken, kwamen er ineens andere eisen om de hoek kijken.
Een belangrijkste eis was dat als er een overstromingsrisico is...
Dat het ziekenhuis dan kan door blijven functioneren.
De overheid stelt daar strenge eisen aan.
Omdat wij heel vroeg in het proces van die eis op de hoogte waren.
Konden wij dus het ontwerp daar optimaal op afstemmen.
En dat maakt dat we al van tevoren konden bedenken, dat we het ziekenhuis zouden optillen.
Zodat we geen last zouden hebben van het water.
En toen ontstond er eigenlijk meteen ruimte...
...om daar een grote parkeergarage voor bezoekers en patiënten te maken.
Waar wij rekening mee gehouden hebben in de dreigingsscenario's...
...is dat het water vanuit de randmeren opgestuwd kan worden.
En dus over de dijk hier achter bij het ziekenhuisterrein zou kunnen lopen.
Een andere dreiging is dat de Rijndijk bij Wijk Bij Dduurstede kan doorbreken.
En dan moet je denken dat het water wel eens tot 2.60 hoog zou kunnen komen.